Η Θεωρία της Ιεράρχησης των Αναγκών

Η Θεωρία της Ιεράρχησης των Αναγκών του Abraham Maslow προσπαθεί να εξηγήσει την ανθρώπινη συμπεριφορά βασιζόμενος στο μοντέλο Ερεθίσματος - Ανταπόκρισης. Σύμφωνα με το μοντέλο αυτό τα ερεθίσματα οδηγούν στη δημιουργία μιας ανάγκης και η ανάγκη αυτή οδηγεί στην παρακίνηση, δηλαδή δημιουργεί ένα κίνητρο για δράση. Αυτό το κίνητρο με τη σειρά του οδηγεί σε μια συγκεκριμένη συμπεριφορά, η οποία κινείται προς την κατεύθυνση της ικανοποίησης της ανάγκης. Π.χ. η θέα μιας τάρτας φρούτων στη βιτρίνα ενός ζαχαροπλαστείου μπορεί να οδηγήσει στην ανάγκη για γλυκό και αυτή η ανάγκη θα δημιουργήσει μια εσωτερική κατάσταση έλλειψης η οποία θα μας παρακινήσει να εισέλθουμε στο κατάστημα για να αγοράσουμε π.χ. ένα κουτί τάρτες.   

Ως Ανάγκη ορίζουμε οποιοδήποτε υλικό ή άυλο στοιχείο που απαιτείται για την υγεία και ευεξία του ατόμου και του οποίου η έλλειψη προκαλεί εσωτερική διαταραχή που ωθεί το άτομο σε ενέργειες για την απόκτησή του. Οι Ανάγκες διακρίνονται σε δυο βασικές κατηγορίες:

• Φυσιολογικές ή Βιολογικές
• Ψυχολογικές ή Κοινωνικές 

Το Κίνητρο είναι μια ψυχολογική κατάσταση που ωθεί τα άτομα προς την εκπλήρωση των αναγκών και των σκοπών τους, ενώ ως Παρακίνηση ορίζουμε τις διεργασίες-διαδικασίες που εξηγούν την ένταση, την κατεύθυνση και την επιμονή των προσπαθειών ενός ατόμου για την απόκτηση του στόχου (Robbins and Judge, 2011). 

Η Πυραμίδα των Αναγκών

Η Θεωρία της Ιεράρχησης των Αναγκών ομαδοποιεί τις ανθρώπινες ανάγκες σε πέντε κατηγορίες - επίπεδα, ξεκινώντας από τις βασικές ανάγκες επιβίωσης και καταλήγοντας στις ανάγκες αυτοπραγμάτωσης. Ο Maslow υποστηρίζει ότι είναι απαραίτητη η μερική, έστω, ικανοποίηση των αναγκών ενός επιπέδου ώστε ο άνθρωπος να ασχοληθεί με την ικανοποίηση των αναγκών του αμέσως επόμενου επιπέδου.Οι κατηγορίες - επίπεδα αναγκών που διακρίνει είναι τα ακόλουθα:

1. Φυσιολογικές Ανάγκες
2. Ανάγκες Ασφάλειας
3. Κοινωνικές Ανάγκες
4. Ανάγκες Αυτοεκτίμησης
5. Ανάγκες Αυτοπραγμάτωσης

Το πρώτο επίπεδο περιλαμβάνει όλες τις ανάγκες που συνδέονται με την ύπαρξη του ανθρώπου ως βιολογικού οργανισμού (οξυγόνο, νερό, τροφή, ένδυση, κατοικία). Βρίσκεται στην βάση της πυραμίδας του Maslow και  οι ανάγκες αυτές είναι οι πρώτες που ο άνθρωπος προσπαθεί να ικανοποιήσει. Τα αναγκαία για την επιβίωση του στοιχεία ο άνθρωπος μπορεί να τα εξασφαλίσει είτε χωρίς προσπάθεια (π.χ. φως ημέρας, ηλιακή θερμότητα) είτε καταβάλλοντας μικρές ή μεγάλες προσπάθειες (π.χ. νερό, τροφή). 

Το δεύτερο επίπεδο περιλαμβάνει όλες τις ανάγκες που συνδέονται με την ασφάλεια και την σταθερότητα απέναντι στους κινδύνους του περιβάλλοντος (στέγη, καλή υγεία, προστασία από εξωτερικούς κινδύνους). Ο άνθρωπος ικανοποιεί τις ανάγκες αυτού του επιπέδου αμέσως μετά ή και συγχρόνως με την ικανοποίηση των φυσιολογικών του αναγκών.

Στο τρίτο επίπεδο εντάσσονται οι ανάγκες του ανθρώπου να ανήκει σε μία η περισσότερες κοινωνικές ομάδες, να γίνεται αποδεκτός από αυτές, να αναπτύσσει φιλικές σχέσεις, να προσφέρει και να δέχεται αγάπη και στοργή. Για να γίνουν οι κοινωνικές ανάγκες κυρίαρχη κατηγορία παρακίνησης είναι απαραίτητη η ικανοποίηση των φυσιολογικών αναγκών και των αναγκών ασφάλειας.

Οι Ανάγκες Αυτοεκτίμησης ονομάζονται επίσης ανάγκες αναγνώρισης ή εγωιστικές ανάγκες και βρίσκονται στο τέταρτο επίπεδο της ιεραρχίας κατά  τον Maslow.  Οι πιο σημαντικές είναι η αναγνώριση από τους άλλους, η ανάγκη για φήμη, κύρος, εκτίμηση, σεβασμό, επιτυχία, ικανότητα, ανεξαρτησία καθώς και αυτοσεβασμό. Αποτελούν κυρίαρχη παρακινητική δύναμη αφού ικανοποιηθούν και οι κοινωνικές ανάγκες. Η κατηγορία αυτών των αναγκών είναι δυσκολότερο να ικανοποιηθεί σε σχέση με τις προηγούμενες. 

Οι Ανάγκες Αυτοπραγμάτωσης αποτελούν την ανώτερη κατηγορία αναγκών και τελευταία από άποψη προτεραιότητας.  Πρόκειται για τις ανάγκες που έχει ο άνθρωπος να πραγματοποιήσει όλα τα όνειρα, τα οράματα και τις προσδοκίες του και να αναπτυχθεί και να τελειοποιηθεί στον ιδανικό για αυτόν τύπο χρησιμοποιώντας όλη του την δυναμικότητα.  Οι ανάγκες αυτές βρίσκονται στο πέμπτο επίπεδο της πυραμίδας του Maslow. Χαρακτηριστικά αναφέρει ότι στο στάδιο αυτό ο άνθρωπος μπορεί «να γίνει οτιδήποτε είναι ικανός να γίνει».

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, είναι απαραίτητη η ικανοποίηση ενός επιπέδου αναγκών για να έχει το επόμενο επίπεδο παρακινητική δύναμη. Επίσης, όσο ικανοποιείται ένα επίπεδο αναγκών τόσο μειώνεται η ένταση του. Ο άνθρωπος κάνει συνεχείς προσπάθειες ικανοποίησης των εκάστοτε επιπέδων αναγκών μέχρι να επιτευχθεί ο στόχος του.

Η Θεωρία της Ιεράρχησης των Αναγκών του Abraham Maslow τυγχάνει ευρείας αποδοχής ως προς τις βασικές τις ιδέες, όμως κάποιες παραδοχές της έχουν δεχτεί κριτική ή έχουν αμφισβητηθεί. Για παράδειγμα, η αρχή της  ικανοποίησης μιας κατηγορίας αναγκών, προκειμένου το άτομο να προχωρήσει στην ικανοποίηση μιας άλλης ομάδας αναγκών, δεν ισχύει πάντοτε. Σε ορισμένες περιπτώσεις επιδιώκεται η ικανοποίηση αναγκών ανωτέρου επιπέδου χωρίς να έχουν ικανοποιηθεί πλήρως ανάγκες κατώτερου επιπέδου, π.χ. ένα άτομο μπορεί να νιώθει την ανάγκη να έχει ένα δικό του σπίτι (ανάγκη στέγασης) και παράλληλα να επιζητεί την κοινωνική καταξίωση μέσα από την εργασία του (κοινωνική ανάγκη).